Kei Peru tetahi o nga ahurea tino nui engari iti-mohiotia o te whenua o Amerika. E pā ana ki Ko Caral, te taone tawhito o te whenua o Amerika, e whakanui ana i te huritau 25 o ana mahi keri. He maha nga waahi whaipara tangata kua kitea i roto i tenei taone nui kei roto nga korero mo te hitori o te tangata.
Mo konei, ka whakatapua e matou tenei tuhinga ki te korero ki a koe nga mea katoa e hiahia ana koe ki te mohio mo Caral, te taone tawhito o te whenua o Amerika, ona ahuatanga me ona kitenga.
Taurangi
Ko Caral, te taone tawhito o te whenua o Amerika
I Caral, te taone tino pukumahi i te whenua o Amerika, he maha nga waahi 66 heketea i te Valle Supere i te takutai raki-pokapū o Peru. Koinei tetahi o nga iwi nui rawa atu i Amerika, me te ao nana i hanga, te tikanga Caral, E kiia ana ko te ao tawhito rawa atu i te whenua o Amerika.
Ko te ohanga o te Caral e ahu mai ana i te ahuwhenua me te hii ika i te tauranga e kiia nei ko Supe i te takutai moana o Te Moananui-a-Kiwa. I tenei rohe, ka timata nga kainga iti ki te whanake tere i waenga i te 3000 B.C. C. me 2700 a. C., me enei whakataunga i taunekeneke me te whakawhiti hua i waenga i a ratau me etahi atu taupori tawhiti atu. he maha atu nga hapori uaua i hanga i waenganui i te 2700 me te 2550 BC i hangaia te taone nui o Caral, he waahi hangahanga nui. I tenei wa ka timata te puta mai o nga taone hou ki te Raorao Super me te riu Pavelka e tata ana, i waenga i te 2550 me te 2400 BC. Ko te awe o te ahurea Caral i tae ki te raki o Peru, mai i Ventarrón, Lambayeque, etahi atu waahi ranei i te tonga e whakaatuhia ana i runga i te waahi, penei i nga raorao o Chillón, Rímac, Ahia…
pai ake te kaha
Ko nga Karara he hapori matatau tera i whakawhanake i te matauranga putaiao me te hangarau nui me te tuku i enei matauranga ki etahi atu ahurea tata. Kare ratou e noho ana i roto i nga pa taiepa, i te hanga patu ranei, engari ka hokohoko ratou i nga rawa, i nga taonga, i te matauranga ki nga tangata noho maunga me te ngahere. I pera ano, i uru atu ratou ki a Spondylus, he momo mollusk o nga wai wera o Ecuador, i whai waahi nui ki roto i nga hapori Andean, i whiwhi ano ratou i te sodalite, he kohuke mai i Bolivia i whakaputa ano i nga momo Chilean hou ma te tanu i nga tamariki. I rawekehia te hunga mate i roto i te ahurea Cuervo e kii ana he hononga te Caral ki etahi atu ahurea i tawhiti.
Ko te hiranga o Caral, te taone tawhito rawa atu i te whenua o Amerika, e kitea ana i roto i ona waahanga hangahanga, he tohu -a ka awhihia e etahi atu ahurea-: nga waahi porohita kua totohu, nga kohanga, nga kuaha pou-rua, nga hangarau aukati-ru, nga papaa hikoi. He whare taone nui i hangaia e nga whare rereke. Karekau he waahi taiapa, kei runga i te paparanga hei tiaki i a ia i nga aitua taiao.
Ko te taone o Caral karekau he taiepa taiepa, kei runga i te papa e tiaki ana i nga aitua taiao. E ono nga koeko e ora ana, he arawhata kei waenganui ia ia, he aata he ahi kei waenganui. I hangaia nga whare ki te kohatu me te rakau mai i nga rakau kua hinga. E ono nga koeko kua ora, he arawhata kei waenganui e anga atu ana ki tetahi whetu. Ko enei whare katoa he aata he ahi kei waenganui (porowhita, tapawha ranei) me nga paipa i raro i te whenua hei kawe i te kaha o te hau. Ka whakahaerea nga karakia ki roto i enei whare, tae atu ki te tahu patunga tapu ki nga atua. Engari ko etahi o nga hanganga tino whakamiharo ko ona waahi porohita e rua, kei mua i nga whare e rua te ahua o te tara. Ko te nuinga pea e pa ana ki nga huihuinga whakapono.
aitua rauropi
I mahi nga tohunga whaipara tangata i roto i nga kaainga 12 o tenei ahurea me te whai kia mohio ki te punaha hapori o te iwi o Caral me te whakarereketanga i roto i nga mano tau, ka eke ki te mana nui me te whanaketanga tae noa ki te uru ki roto ki te raru ka hinga na te huringa o te rangi. te riu o Supe ki te whenua o te onepu me te onepu, na te matewai roa, nga ahuatanga i whakarerea ai nga taone nui. Hurihia, kua kino nga paanga o enei. Kua kitea e nga tohunga whaipara tangata he raupapa o nga ahuatanga huarere kino, tae atu ki nga ru me nga ua kaha i waipuke te kokoru o te kainga ika.
He tino matewai hoki mo nga tekau tau: kua maroke te awa o Supe, kua ki tonu nga mara i te onepu. Ka mutu, i muri i te whakamutu i nga momo matekai kino o tenei ao whakahirahira, a Caral me nga taone huri noa. I whakarērea rātou i te takiwā o te tau 1900 BC, me te kore mōhio he aha te mea i pa ki ō rātou tangata.
Ko nga whakamaharatanga o Caral, te taone tawhito o te whenua o Amerika
I waenganui i nga tau 3000 me 2500 BC, ko nga tangata o Caral ka timata ki te hanga i nga kainga iti i te takiwa e kiia nei ko Barranca, te whakawhitiwhiti korero tetahi ki tetahi me te whakawhiti hua me nga taonga hokohoko. I reira i timata ai te hanga i te pokapū nui hou o te taone nui, i hangaia ai nga waahi porohita nui me nga pakitara o te iwi e noho ana hei whare karakia. I roto i enei huinga, ka karakia te tangata ki nga atua me te tahu patunga tapu hei tohu maioha.
I a ratou e noho ana, ka hangaia e tenei ahurea nga awaawa, ko nga toenga e whakaatu ana i te whakamahinga o te rangi me nga rawa wai. Ma enei hangahanga ka taea e ratou te arahi i te hau kia rere te wai ki raro rawa ka taea te whakamahi mo nga mahi o te whare.
Kotia tenei painga maori Koia tetahi o nga tino mahi o ia ra.. I hangaia nga Puquios ("puna" i Quechua) ki nga waahi rereke o te riu hei puna mo te whakahaere wai.
Ko te ohanga a Caral kei runga i te hii ika me te ahuwhenua. E ai ki te rangahau, i hokohoko ratou i te miro me te ika maroke ki etahi atu hapori Andean me Amazonian. I whakahaerehia te hokohoko hokohoko me etahi atu ahurea iti ake i noho i te rohe o Andean.
Ko tetahi atu ahuatanga o Caral ko tona mohiotanga nui ki te aoiao me te hangarau, i whakawhitia ki etahi atu ahurea tata. Ka kitea tenei whanaketanga i roto i te hanganga o nga tikanga ahuwhenua hou, penei i nga awaawa kua kiia ake nei. Oia atoa, te vai ra te mau haapapuraa e ua faanaho paha teie nunaa i te hoê nuu i hamani i ta ’na iho mauhaa tama‘i.
Ko taku tumanako ma enei korero ka taea e koe te ako ake mo Caral, te taone tawhito o te whenua o Amerika.
Hei tuatahi ki te korero