Munhu wenyama, sedzimwe mhando, anga avewo nemamwe marudzi emadzitateguru. Imwe yacho ndeye Homo habilis. Iyo inofungidzirwa kuve yekare tateguru veyedu genus uye yakawanikwa nekutenda kune yekutanga mafossil. Kuonekwa kweHomos habilis kunoitika makore angangoita 2.4 miriyoni apfuura. Yakagara pasi pano kweanoda kusvika zviuru mazana masere zvemakore uye yakasvika pakuenderana nemamwe madzitateguru akadai saHomo erectus naHomo rudolfensis
Muchikamu chino tiri kuzokuudza nezvese hunhu, mabviro, chinzvimbo chekushanduka uye kuda kuziva kwaHomo habilis.
Mhando huru
Masara ekutanga akawanikwa eiyi madzitateguru marudzi emunhu akaitika muAfrica. Nekuda kwekugona iko kuti ichi chienzaniso chakagadziridzwa kuti chikwanise kushandura zvinhu ndosaka chakawana zita iri. Yakaratidza huchenjeri hukuru kune mamwe madzitateguru anozivikanwa seAustralopithecus. Zvizhinji zvekuvandudzika kwemhando iyi zvinokonzerwa nekuti yakatanga kusanganisa nyama mukudya kwayo. Mazhinji emicronutrients munyama akabatsira kugadzira hunyanzvi hwekuziva. Idzo hono dzaive dzakakura kwazvo kupfuura dzevakadzi uye dzaive bipedal.
Kunyangwe yaive bipedal, ichiri yakachengetedza imwe morphology yakaparadzaniswa neyazvino munhu. Maoko ake akange akareba uye akashandawo sekutsigira kumwe kufamba kwakanyanya. Ivo vaive nechimiro chakafanana nanhasi makuru nyani. Kune rimwe divi, ivo vaive vachiri neminwe yakavabatsira kukwira miti zviri nyore. Zvisinei nezvaunofunga, vIvo vaigara mumapoka uye vaive nehurongwa hwakaenzana hwechikamu.
Kubva kwaHomo habilis
Zita rekuti Homo habilis rinobva pakuti zvisaririra zvemidziyo yakagadzirwa nematombo zvakagadzirwa nevanhu verudzi urwu zvakawanikwa. Yakaonekwa makore angaite mamirioni 2.6 apfuura uye akararama kusvika makore angangoita miriyoni imwe nezana apfuura. Iyi mhando yave ichirarama kubvira iyo Pleistocene mumazera eGelasian neCalabrian. Iyi prehistoric era umo yakagadzira kuti chikamu ichi chevanhu chainyanyo kuve nekudzikira kwekunaya kwemvura. Uku ndiko kusanaya kwemvura zvekuti kwaive nematambudziko akakwana ekuvandudza mbeu nemhuka.
Kusiyana nezvakaitika naHomo erectus, iyi mhando haina kusiya kondinendi. Zvasara zvese zvakawanikwa zvaitika mu Africa. Izvi zvinoita kuti nzvimbo yese yeTanzania ifungidzwe sehunhu hwevanhu. Muna 1964 nhevedzano yezvingaitika zvakatanga kuwanikwa uye zvisaririra zvemapfupa nezvimwe zvinhu zvakaongororwa. Pano ndipo pavakaona kuwanikwa. Rudzi urwu rwakatariswa saHomo habilis uye rwaionekwa serudzi rutsva mukati merudzi rwevanhu.
Mukuparadzirwa kwayo kwenzvimbo dzenyika tinowana kondinendi yeAfrica, kunyangwe paine mamwe mafambiro esainzi ayo anopa dzimwe dzidziso. Uye ndeyekuti hominid yaive nemavambo ayo munzvimbo dzeEthiopia, Kenya, Tanzania neEast Africa. Kunyangwe paine zviwanikwa zvakasiyana mu paleontology, hapana humbowo hwekuti rudzi urwu rwakambotamira kune mamwe makondinendi.
Basa reHomo habilis mukushanduka
Rudzi urwu rwemunhu rwakave nekukosha kukuru uye shanduko. Kusvika panguva iyoyo zvaifungidzirwa kuti mutsetse wekushanduka unoenda kumunhu waive wakapusa. Izvo zvaifungidzirwa kuti zvinobva kuAustralopithecus, kuburikidza neHomo erectus, uye gare gare maNeanderthals. Apa ndipo pakaonekwa Homo sapiens. Izvo zvaisazivikanwa kusvika panguva iyoyo zvaive kana paive neimwe mhando yepakati pakati pevanhu ava. Mafossil akabatana akawanikwa aHomo erectus aive awanikwa kuAsia kondinendi uye hapana chaive chakabatana ne Africa.
Nekuda kwekuwanikwa kwakaitwa muTanzania, maburi akati wandei aivepo mukuziva kwekushanduka kwevanhu anogona kuzadzwa. Vatsvakurudzi vakagumisa kuti zvisaririra zvakawanikwa zvaitaridzika senge mhando nyowani yerudzi rweHomo. Uye ndezvekuti zvisaririra izvi zvakasangana nezvose zvinodiwa kuti vave veiyi genre. Pakati pezvinodiwa izvi tinowana chimiro chakamira, bipedal uye hunyanzvi hwekugona kubata zvimwe zvishandiso. Kwese kugona uku kwakatungamira mukufunga kuti yaive yemhando nyowani yerudzi rweHomo. Chaive chakanyanya kurebesa kubva kune dzimwe mhando dzepashure yaive kugona kwayo, iyo yaive diki panguva iyoyo.
Misiyano yaivepo neAustralopithecus yaive yakati wandei. Izvi zvinoita kuti Homo habilis afungidzwe sekare chirevo chemunhu wemazuva ano. Kusvikira nguva pfupi yadarika, Homo habilis uye erectus vaifungidzirwa kuti vakabva kune mumwe nemumwe. Zvisinei, zvimwe zvakawanikwa zvazvino uno zvakaitwa muna 2007 zvakakwanisa kumisa kusahadzika pamusoro peizvi. Idzi nyanzvi dzinotaura kuti Homo habilis akakwanisa kurarama kwenguva yakareba kupfuura zvaifungidzirwa kare. Uye kana isu tichiita iyo math, ichi chokwadi chinogona kugadzira mukati memazana emakore mazana mashanu ezviuru enhoroondo zvipenyu zviviri zvaigona kunge zvakagara pamwechete.
Pasina mubvunzo uku ndiko kuwanikwa kukuru nemasayendisiti. Kusahadzika kunogadzirwa pamusoro pehukama huripo pakati pemhando mbiri dzezvisikwa umo kusahadzika kwekuti erectus yakadzivirirwa kubva kuhabilis ichiri kuchengetwa nanhasi. Kugarisana kwavo hakubvumidzwe kunze, kunyangwe kuchiwanzo kunongedzerwa kuti kwaive nerudzi rwekurwira zvisina ropa. Mhedzisiro yekurwira zviwanikwa yaive Homo erectus semunhu anokunda. Neichi chikonzero, Homo habilis yakanga yanyangarika.
Mutumbi
Isu tinoziva kuti pakati pehunhu hwekuenzanisa pakati paHomo habilis neAustralopithecus, tinoona kuderera kune vazhinji vevatengi vayo. Tsoka dzakafanana neidzo dzazvino uye dzaive nekayeti kanenge kese kwandakagara. Kana iri dehenya, chimiro chakange chakatenderedzwa kupfuura icho chevakatangira. Chiso chayo chakaratidzirwa nekufungidzira kwakaderera kupfuura Australopithecus.
Tikamuenzanisa nemunhu wazvino, tinoona kuti anga asiri kunyanya kukura muhukuru. Varume vacho vaigona kuyera 1.4 metres uye kuyera kutenderedza 52 masentimita. Kune rimwe divi, vakadzi vacho vaive vashoma kwazvo. Ivo vakangosvika mita imwe pakureba uye huremu hwe34 kilos paavhareji. Izvi zvakaratidza chimiro chakanyatsojeka chepabonde.
Ndinovimba kuti neruzivo urwu unogona kudzidza zvakawanda nezve Homo habilis uye nebasa rayo mukushanduka.