Muchadenga medu, zvese zvatinogona kubata, kuona, kunhuwidza kana kunzwa ingori 5% yezvose zviripo. Iyo nyaya yatakajaira kubata nayo uye kuona haina kujairika muchadenga.
Kana isu tichingoziva 5%, chii chinoitika kune vamwe vese? Humbowo hunoratidza kuti 27% yehukuru uye simba repasi rose zvakagadzirwa nezvakadaidzwa rima nyaya. Kunyangwe rima nyaya ichiri chakavanzika chechokwadi nhasi, chii chatinoziva nezve rima nyaya? Chii ichochi?
Nyaya yakasviba
Zvinhu zvedu zvakasikwa zvinoumbwa nenyaya uye nesimba. Isu tajaira kubata nenyaya panguva dzese dzezuva. Komputa, yedu smartphone, tafura, nezvimwe. Izvo zvinoumbwa neyakajairika nyaya. Zvisinei, zvakasikwa zvedu isina kunyatsoumbwa nenyaya yakajairika, asi rima nyaya.
Iyi rima nyaya haigone kuoneka neziso rakashama, asi ndizvo zvinopa pasi rose masimba. Nyaya yakasviba hazvioneke nekuti iri munzvimbo yakadzika uye kunotonhora zvakanyanya. Kucherekedza mitumbi yekudenga kubva kuiyi nyika diki izvo zvinoitwa kutsvaga hutachiona, hunofamba nemuchadenga. Aya maratidziro anotibvumidza kuturikira kuvapo kwechinhu chakasviba.
Rima nyaya haiburitse radiation yakakwana kuti ionekwe, asi iripo uye iri kuongororwa uchishandisa zviridzwa uye kuongororwa kwehuwandu kuti uone kuti zvinoshanda sei. Rima rima rinotonhora uye dema zvekuti haribudise chero chinhu, saka haugone kuzviona.
Nekuti haigone kuongororwa, hazvizivikanwe kuti yakagadzirwa nezvei. Izvo zvinotevera kuti inogona kuve yakagadzirwa ne neutrinos, WIMP zvikamu, zvisina kujeka gasi makore, kana nyangwe nyeredzi diki.
Unoziva sei kuti iro rima nyaya iriko?
Mubvunzo uyu unonakidza kwazvo, nekuti kana usingabatike kana kuonekwa, hazvigone kuona. Iwe unogona kutaura kuti rima chinhu chikamu chedu chekufungidzira uye fungidziro, asi sainzi yakavakirwa pane humbowo.
Kunyange chiri chokwadi kuti kuvapo kwenyaya yerima ingori fungidziro, kureva kuti, ichi hachisati chiri chokwadi chakabvumikiswa uye chakapupurirwa, kune humbowo hwakawanda hunoratidza pachena kuti huripo.
Yakawanikwa muna1933, F.F. Zwicky paakataura nezvekuvapo kwayo achipindura mhedzisiro yaakange asingakwanise kutsanangura: kumhanya kunofamba nemakwara enzou. Izvo hazvina kubvumirana neizvo munhu angatarisira mushure mekudzidza uye kuverenga kwakaitwa. Izvi zvakange zvatoonekwa kare kare nevatsvakurudzi vakasiyana.
Mushure mekumwe kucherechedzwa kwekupedzisira, kuvapo kwe huwandu hwakachinja nzvimbo uye nekudyidzana kudyidzana kwemitumbi yekudenga, asi izvo hazvioneke. Zvisinei, inofanira kunge iripo. Kuti utarise mhedzisiro yechinhu chine rima, munhu anofanirwa kutarisa kumatenga ekudenga ari kure, semamwe magaraxiya.
Chii chinonzi rima nyaya?
Kana chinhu chine rima chisingakwanise kuonekwa, kubatwa, kana kuonekwa chero ipi nzira, nei tichida kuziva nezve rima nyaya? Chaizvoizvo, vesaenzi vari kuyedza kutsvaga tsananguro nezve simba remuchadenga. Kufamba kwemitumbi yekudenga, inertia, the big bang ... Zvese zvinhu zvine tsananguro yazvo kana tikazivisa huvepo hwerima nyaya.
Rima chinhu chinongoshanda chete kuti uzive zvakasikwa nenzira yepedyo. Iko kufunga, chimiro, icho chinotibvumidza isu kuti tinzwisise zvirinani kuti iyo nyaya yatinoziva inoshanda sei, uyezve kuratidza zvatisingazive. Kudzidza zvidimbu zvine kudyidzana zvisina kusimba zvinotibvumidza kuti tiwane zvimwe zvezvinhu zvedu zvatisingazombofungidzira. Izvi zvinoshandura rima nyaya mune chishandiso, inopfuura fungidziro, inokosha. Uye izvo isu hatitombozviona.
Chero chipi chinhu chine rima chiri, zviri pachena zvakakosha sezvo mazhinji epasi rese atinoziva nezvayo akagadzirwa nezvayo. Uye zvakare, inogona kutipa mhinduro zhinji pamusoro pekushanda kwepasi redu.