E pei ona tatou iloa, o le tau e mafai ona fatuina sone ma uiga eseese e faʻafetaui ai le olaga i taimi uma. Mo se fa'ata'ita'iga, tatou te maua ni sone mafanafana, malulu ma le va'ava'ai ma togavao ma fauna e fa'afetaui i ai ma fa'atasi ai ma fa'anatura fa'anatura masani o lena sone. E iloa lea i le igoa o sone bioclimatic. O gaioiga o le tau i totonu o se itulagi e taua tele mo le atinaʻeina ma le faʻaleleia o le ola ma laufanua.
Mo lenei mafuaʻaga, o le a matou tuʻuina atu lenei tusiga e taʻu atu ia te oe mea uma e tatau ona e iloa e uiga i sone bioclimatic ma o latou uiga.
Le
Aafiaga o le tau i sone bioclimatic
Ole 'ese'ese ole si'osi'omaga fa'afanua e fa'atatau ile tele o mea e pei ole topography, vai, eleele ma laau. I lenei autu o le a tatou iloiloina lenei ituaiga e faʻatatau i mea tatou te manatu o le fesuiaiga sili ona taua: le tau.
O su'esu'ega o le tau e fa'aalia ai le eseesega fa'aitulagi o iai e feso'ota'i ma le vevela, timuga, itula o le la, puao, aisa, ma isi mea. O nei mea uma e mafua mai i se faasologa o mea taua ma elemene o le a tatou iloiloina i lalo, ae muamua e tatau ona malamalama i le uiga o le tau ma le tau.
O le tau o le tulaga lea o le ea i se taimi ma se nofoaga. O le tau o se faasologa fa'avaitaimi o ituaiga tau. Ina ia malamalama i le tau o se itulagi, matou te manaʻomia a itiiti ifo ma le 30 tausaga o faʻamatalaga.
sone bioclimatic
itulagi intertropical
E ufitia uma tau o lo'o i le va o itu e lua teropika. O uiga lautele o:
- maualuga le vevela i le tausaga atoa (maualuga atu i le 16ºC).
- O timuga faaletausaga e sili atu i le 750 mm. Fa'atupuina i le fe'avea'i, le Sone Fa'asa'o o le Teropika, ma le Vaitafe i Sasa'e.
- Malosi le tuputupu a'e o laau. E ui lava o lona tufatufaga ma foliga vaaia o ituaiga eseese o vaomatua e fesoʻotaʻi ma le aofaʻi o timuga ma lona tufatufa faʻaletausaga.
susū equatorial
E maua i Guinea Aferika, Congo, Indochina, Initonesia ma le Amazon basin. O le averesi o le vevela faaletausaga e tusa ma le 22º-26ºC, faʻatasi ai ma sina amplitude vevela laʻititi. Ole fua ole tausaga ole 1500-2000 mm. Fa'aletausaga, leai se vaitau mugo, maualuga le susū (85%). O vaitafe e tetele ma masani.
O la'au fa'atusa o le togavao: mafiafia, tapuni fausaga, mauoa i la'au, e le mafai ona sosolo e leki ma oketi. O laʻau e matua maualuluga ma o latou pale e fai ma faʻamalumaluga faifai pea; o lona pa'u e lamolemole ma le lua vaetolu pito i lalo o le ogalaau e leai ni lala; o lau e lautele ma lanu meamata. Lianas ma epiphytes (laau e ola i luga o lala ma vao) e masani foi.
E leai se humus o le palapala ma e iai le palapala pito i tua ona o le tele o le fa'amamāina (leaching) i vai timu.
teropika
E tupu i pito o le fusi equatorial ma konetineta i sisifo, le Caribbean ma Amerika Tutotonu.
E maualuga le vevela i le tausaga atoa, ae faʻatupulaʻia suiga o le vevela i tausaga taʻitasi. A o timuga, e i le va o le 700 ma le 1500 mm.
E fetuutuuna'i la'au i le lamala e ala i le faama'a'aina o la'au ma laulaau ma fa'aitiitia le lapopoa. O le faʻavaeina o laʻau autu o le savannah, lea e faʻaalia e le tele o laʻau uumi (mutia) ma tamaʻi laʻau ma nisi o laʻau faʻasolosolo. E mafai ona tatou faʻavasegaina ni nai vaega laiti:
- savannah fafie fa'atupu e la'au va'ava'a ma vao mafiafia o lo'o fa'atupu e la'au. I Aferika, o acacias ma baobabs mafolafola e masani ai.
- savanna mutia maualuga e feso'ota'i ma si'osi'omaga semi-matutu o tau vevela.
- I Amerika i Saute, o tau vevela e fesoʻotaʻi ma mea e taʻua fanua tapuni.
- I Ausetalia tatou te maua savanna laau lau malo pei o le eucalyptus.
Afā
Ua ta'ua foi o le tau susū o le teropika; tufatufaina i Asia i Sautesasae (Initia, Indochina, Initonesia) ma Madagascar. E maualuga le vevela i le tausaga atoa. A o timuga, e fitu pe valu masina o timuga ma tau mugala. E mamafa timuga ma e mafua mai i timuga. I le tau mālūlū, e agi mai matagi tau fefaatauaʻiga mai le motu tele (le vaitau e leai ni timuga), ae i le tau mafanafana, o matagi vevela ma susū mai le itulagi i saute e sopoia le ekueta ma tafefea i saute sisifo, ma aumaia ai timuga mamafa pe a latou taunuu i le konetineta.
O le vaomatua o loʻo tuʻuina mai se mamanu sili atu ona matala nai lo le taimi muamua, o lea o loʻo i ai se atinaʻe tele o vao togavao. O laʻau e 12 i le 35 mita le maualuga, o le sili ona faʻaalia o le teak ma le bamboo. Lianas ma epiphytes na aliali mai foi.
Sone bioclimatic o itulagi matutu
E tusa ai ma lona tulaga, matou te iloa:
- Ose sone anticyclonic tumau e afaina ai le talafatai i sisifo o le konetineta: le toafa o Sahara Ausetalia. E fua mai e le teropika ose ea mago mago faifai pea e matua mafanafana pe a oʻo i luga i le malosi o le la.
- I totonu o le konetineta, talu ai o le afa e matua vaivai lava: Central Rusia ma Amerika Midwest.
- O loʻo i ai faʻalavelave mauga e taofia ai le ui atu o afā i le sami: Mongolia, Patagonia ma le itu i sisifo o le Iunaite Setete.
- O toafa i le gataifale e mafua mai i āu malulu o le sami. E maalili le matagi pe a oo atu i au o le sami, ae o le maualalo o le ausa o le vai o lona uiga e faatoa tupu le puao pe a oo atu i konetineta. O se faataitaiga o le le toafa Atacama i Chile.
itulagi tau mālūlū
Metitirani
E maua i le va o le 30º-45º latitude i matu ma saute, aemaise o atunuu e tuaoi ma le Sami Metitirani, sautesisifo Ausetalia, Kalefonia, totonugalemu Chile ma sautesisifo Aferika i Saute.
O le vevela e malu i le va o le 21º ma le 25ºC i le taumafanafana ma le va o le 4º ma le 13ºC i le taumalulu. Ole timuga ole va ole 400 ma le 600 mm. Tausaga, e masani ona tupu i le tautotogo ma le tautoulu. E fetaui le tau matutu ma le taumafanafana.
O la'au fa'atusa o le sclerophyllous, e iai lau la'au laiti ma malo, pa'u mafiafia ma lala pipi'i ma mimilo. I le itulagi Metitirani, o lenei vaomatua o loʻo faia i laau e pei o oaks cork, oaks holm, paina Aleppo, pine maa ma laau olive. O lo'o i ai fo'i se la'au fa'ato'aga tele o fuala'au, Kermes oaks, junipers ma junipers.
Vasa
E maua i le itu i matu sisifo o Europa, le talafatai i matu sisifo o le Iunaite Setete, le talafatai i sasae o Kanata, Chile i saute, sautesasae o Ausetalia, Tasmania, ma le itu i sasae o Niu Sila.
O vaega ia o lo'o i totonu o le tele o fa'alavelave tumau o le pito i luma o le polar, o lea latou te le maua ai le tau vevela. O timuga e i le va o le 600 ma le 1.200 mm, ma e sili ona malosi i le taumalulu. E feololo le vevela, i le va o le 8º ma le 22ºC, ona o le faamalūlūina o le sami, e ui ina alu ifo i le itu i matu ma agaʻi i totonu o konetineta.
Ou te faʻamoemoe o lenei faʻamatalaga e mafai ona e aʻoaʻoina atili e uiga i sone bioclimatic ma o latou uiga.
Ia avea muamua ma faamatalaga