O le mea e sili ona masani ai le mafaufau i se motu o le manatu e laʻititi la latou lapopoa. Peitaʻi, e lē faapena. I le lalolagi o loʻo i ai motu tetele e nonofo ai le toʻatele o tagata e pei o Iapani. E toʻatele tagata e mafaufau pe o le a le mea motu aupito tele i le lalolagi.
Mo lenei mafuaʻaga, o le a matou tuʻuina atu lenei tusiga e taʻu atu ia te oe po o fea le motu sili ona tele i le lalolagi, ona uiga ma le auala o le olaga.
Le
Le motu tele i le lalolagi
E afe ma le tasi ituaiga motu. Eseese lapopo'a, foliga, la'au, fauna, tau ma fa'afanua. Ma, e ui o le tele o motu o loʻo fausia faʻanatura, o isi, e pei o le Flevopolder ma René-Levasseur Island, na faia e tagata, o lona uiga na fausia e tagata.
E iai motu i vaitafe ma vaituloto, ae o motu tetele o loo i le sami. E iai fo'i nisi tagata su'esu'e fa'afanua latou te manatu o Ausetalia o se motu e ui lava e toeitiiti fa'afaina le tele o Greenland. E lē gata i lea, e toetoe lava a lē mafai ona iloa le aofaʻi o motu o loo nonofo ai lo tatou paneta. E leai se tala e le’i atoatoa ona su’esu’eina le sami. I aso nei, e na o le 30 motu o loʻo iloa o loʻo iai ma se vaega e amata mai i le 2.000 i le 2.499 sikuea kilomita.
O motu e lima o le Baffin Island, Madagascar Island, Borneo Island, New Guinea Island, ma Greenland e le itiiti ifo i le 500.000 sikuea kilomita, o lea ua i ai le matou Top1.
Greenland o le motu tele ma na o le pau lea o le motu i le lalolagi ma se vaega e sili atu ma le tasi miliona sikuea kilomita. O lona maualuga e 2,13 miliona sikuea kilomita, toetoe lava o le kuata o le tele o Ausetalia na matou taʻua i luga.
Ua lauiloa ona o le tetele o le aisa ma le tele o tundra, o le tolu-kuata o le motu o loʻo ufitia i le na o le pau lea o le aisa o loʻo i ai (faamoemoe o le a iai iina mo le tele o isi tausaga), faʻapea foʻi ma Antarctica. O lona laumua ma le tele o le aai, Nuuk, o le fale e tusa ma le tasi vaetolu o le faitau aofaʻi o le motu.
Ma e tatau ona maitauina o lenei atunuu o le pito sili lea ona toʻatele i le lalolagi, ma o le toʻatele o tagata Greenland o Inuit poʻo Eskimo. Ae ui i lea, o aso nei o le motu o se nofoaga lauiloa turisi. Fa'aupufai o se itulagi tuto'atasi o Tenimaka, e ui lava o lo'o fa'atumauina le tele o le sa'olotoga fa'apolokiki ma le malosi o le pulega a le tagata lava ia. Mai le 56.000 o tagata o loo nonofo i Greenland, e 16.000 o loo nonofo i le laumua o Nuuk, lea E tu i le 240 kilomita mai le ogatotonu o le Arctic ma o le laumua pito i matu i le lalolagi.
Aemaise lava, o Niu Kini (le motu lona lua tele) o le motu aupito maualuga lea i le lalolagi i le 5.030 mita i luga aʻe o le sami ma o loʻo i ai le pito sili ona maualuga i Oceania. Faatasi ai ma le afa i sisifo o Niu Kini, Sumatra, Sulawesi, ma Java, o Initonesia o le motu tele i le lalolagi.
O isi motu tetele i le lalolagi
Niu Kini
I le 785.753 sikuea kilomita, o Niu Kini o le motu lona lua tele i le lalolagi. Fa'apolokiki, ua vaevaeina le motu i ni vaega se lua, o le tasi vaega o le atunu'u tuto'atasi o Papua Niu Kini ma le isi vaega e ta'ua o Western New Guinea, lea e patino i le teritori o Initonesia.
O loʻo tu i le itu i sisifo o le Vasa Pasefika, i matu o Ausetalia, o lea e talitonu ai o Niu Kini sa i ai i lenei konetineta i taimi mamao. O le mea ofoofogia e uiga i lenei motu ona o loʻo nofoia le tele o meaola eseese, e mafai ona tatou maua mai le 5% i le 10% o le aofaʻi o ituaiga i luga o le fogaeleele.
Borneo
E laʻititi laʻititi nai lo Niu Kini o Borneo, o le lona tolu o motu tele i le lalolagi i le 748.168 sikuea kilomita ma na o le pau lea o le motu i Sautesasae Asia. E pei o le mataupu muamua, o iinei tatou te maua ai foi le tele o meaola eseese ma le tele o ituaiga, o le tele o i latou na lamatiaE pei o le nameri puaoa. O le taufaamataʻu i lenei tamaʻi parataiso e mafua mai i le ogaoga o le faaleagaina o vaomatua na mafatia ai talu mai le 1970s, talu ai o tagata o loʻo nonofo iinei e leai ni fanua lafulemu mo faʻatoʻaga masani ma o loʻo oʻo i le tatuu ma le faʻatau atu o a latou fafie.
E tolu malo eseese e nonofo faatasi i le motu o Borneo; Initonesia i le itu i saute, Meleisia i matu ma Brunei, o se tamaʻi sultanate, e ui lava e itiiti ifo i le 6.000 sikuea kilomita, o le setete sili ona tamaoaiga i luga o le motu.
Madagascar
Masalo o le motu sili ona lauiloa, faafetai i se vaega i ata tifaga ata, O Madagascar o le motu lona fa tele i le lalolagi ma le 587.713 sikuea kilomita. O loʻo i totonu o le Vasa Pasefika, mai le talafatai o Mozambique, vavae ese mai le konetineta o Aferika e le Mozambique Channel.
E sili atu i le 22 miliona tagata o loʻo nonofo ai, o le tele lava o le gagana Malagasy (la latou lava gagana) ma Farani, o se kolone o le atunuʻu seʻia oʻo i lona tutoʻatasi i le 1960, lea latou te tumau ai sootaga vavalalata e oʻo mai i aso nei.
Paffin
Ina ia maua le mulimuli o le 5 motu sili ona lelei i le lalolagi, e tatau ona tatou toe foi i le mea na tatou amata ai, Greenland. Baffin Island, vaega o Kanata, e taoto i le va o lena atunuu ma Greenland, ma e 11.000 tagata nonofo i lona fa'aopoopoga o 507.451 sikuea kilomita.
O le motu na faʻaaogaina e avea ma nofoaga fagota talu mai lona mauaina e tagata Europa i le 1576, ma i aso nei o galuega autu tau tamaoaiga i luga o le motu o tagata tafafao maimoa, maina ma fagotaga, faatasi ai ma tagata tafafao maimoa e tosina mai e le vaaiga mamalu a Northern Lights. .
Aisea e le o Ausetalia le motu tele i le lalolagi
O Ausetalia e le o le motu tele, e le ona e laʻititi, ae ona o le faʻafanua e le o se motu, ae o se konetineta. Ioe, i luga o le eleele e mafai ona taʻua o se motu talu ai o se eleele faʻataʻatia e siʻomia e le vai, o le mea lea e manatu ai le toʻatele o se motu. Ae peita'i, a pa'u i luga o lona lava ipu tectonic e ta'ua o se konetineta. Ae ui i lea, afai tatou te manatu o se motu, E le sili atu foi i le lalolagi, aua o Antarctica o se isi motu tele atu.
E pei ona e vaʻai, e ese mai le mea e masani ona e mafaufau i ai, o loʻo i ai motu ma le lapopoa o loʻo i ai taulaga ma le tele o tagata. Ou te faʻamoemoe o lenei faʻamatalaga e mafai ona e aʻoaʻoina atili e uiga i le motu tele i le lalolagi ma ona uiga.
Ia avea muamua ma faamatalaga