O lo tatou paneta Lalolagi o se faiga faigata lava lea e i ai le miliona o fegalegaleaiga i le va o mea ola ma elemene o le natura. E matua faigata ma lautele na e le mafai ona suʻesuʻeina le paneta o le Lalolagi atoa. Ina ia mafai ona tuʻuʻeseʻese sisitema eseese e fausia ai le Lalolagi, e fa vaega laiti ua faʻamatalaina. O le olaola, le lalolagi, o le hydrosfera ma le ea.
O le lalolagi e aoina le vaega o le Lalolagi na e mausali o loʻo maua ai faʻavae o le Lalolagi o loʻo tatou nonofo ai ma tutupu aʻe papa. O le laufanua o le atulaulau e faia i luga o ni faaputuga.
- O le laualuga eleele o le Lalolagi, lea e masani ona eseese i le va o le 500 ma le 1.000 mita, lea e faia i luga o le eleele ma papa sedimentary.
- O le va ogatotonu e fetaui ma le laufanua o le laueleele o loʻo maua ai fanua laugatasi, vanu ma mauga.
- O le vaega pito i lalo o le basalt lea e maua ai le sami ma maua ai lona mafiafia tusa o le 10-20km.
- Le ofu o le Lalolagi.
- Ole lalolagi autu.
Mo nisi faʻamatalaga faaputuga o le Lalolagi kiliki i luga o le soʻoga na matou tuʻua oe.
O le atemosifia o le vaega kesi o loʻo siʻomia ai le lalolagi. E aofia ai le paluga kesi o nitrogen (78%), okesene (21%), ma isi kasa (1%). O le eria e fai ai ao ma faʻasologa o timuga, ma lona taua o lena mafai ai ona nonofo le tatou paneta.
Ole vaega ole lalolagi o loʻo nonofo ile vai suavai O le vaega suavai o le sami, sami, vaituloto, vaitafe, malifa o le eleele, ma isi. Ma o le vaega mautu o le pulou pulou, glaciers ma aisa floes.
Pei ona e iloa atu, o soʻo se vaega ole lalolagi e aofia ai elemeni eseese ma e iai o se ki autu mo le ola i luga o le paneta. Ae o le tasi o le a tatou taulaʻi i ai i lenei tusitusiga o le biosystem. O le a le olaola?
O le olaola o le eleele atoa, mautu ma suavai vaega o le lalolagi o loʻo nofoia e tagata ola. Latou fausia uma i vaega o le lithosfer ma e le eria o le hydrosmos ma le ea e mafai ai le olaga.
Le
Uiga o le Biosystem
Lenei ua e iloa le mea o le olaola, tatou vaʻai pe o a ona uiga ia. O le paiotiso e faia i luga o se manifinifi vaega o le faʻasolosolo fua. Talu ai o se faiga e aoina vaega o le paneta o loʻo i ai le olaga e sili atu ona faigata ona faʻatapulaʻa tapulaʻa o fea e amata ai ma faʻamutaina ai le olaola. Ae sili atu pe itiiti ifo foi, o le biosmos e oʻo atu i le 10 km i luga o le sami ma tusa ma le 10 mita i lalo o le eleele tulaga o loʻo sosolo ai aʻa o laʻau ma laʻau ma ola ai meaola niniʻi.
I le vaega o le sami, e aofia ai foʻi vaipanoa o le sami ma vai loloto o le sami o loʻo i ai le ola. I fafo atu o le olaola ma tuaoi o loʻo ia tatou le sili atu pe itiiti ifo faʻatulafonoina, e leai se ola terasitila.
E pei ona matou faʻamatalaina, o le olaga i le lalolagi e leʻo aliali mai o se vaega faifai pea o meaola, laʻau ma meaola niniʻi (siama ma siama), ae e taʻitasi tagata ona o ituaiga eseese. O nei ituaiga (e oʻo mai i le taimi nei e ova atu ma le lua miliona ituaiga lauiloa) e tufatufaina ma nonofo ese i le teritori. O nisi e faimalaga solo, o isi e faʻatoilaloina ma o isi e sili atu i le itumalo ma puipuia o latou nofoaga.
O le olaola o le lalolagi o se faʻataʻitaʻiga o sistema. Matou te faʻamatalaina le faiga o lena seti o vaega e fesoʻotaʻi ma le tasi, ma faʻapea foi ma fafo sooupu, i se auala latou te amio ai o se seti e tausia o se aoga i le va. O le mafuaʻaga lena ua faʻamalamalamaina atoatoa ai le ola ai o le paiotiso o se faʻavae talu ai o loʻo i ai a latou ituaiga o ituaiga e fesoʻotaʻi ma le tasi ma le isi, ma i le isi itu, fesoʻotaʻi ma isi elemene e le o le lalolagi, ae auai i le lalolagi, ea ma le hydrosfer. .
Ina ia mafai ona fai ma faʻataʻitaʻiga tatou te liliu atu i elemene, lalolagi, vai ma le ea. E ola le iʻa i le vaega o loʻo ola ai le vai, ae i se isi itu, o le olaola, talu ai ona o loʻo fesoʻotaʻi ma vai suavai ma nonofo ai i se nofoaga o loʻo ola ai le ola. E faʻapena foi mo manulele. Latou felelei i luga o le kesi vaega o le Lalolagi taʻua o le atemosifia, ae latou te nonofo foi i eria ma le olaga e ona le biosfir.
O le mea lea, i le lalolagi o loʻo i ai biotic mea o loʻo fai ma sui o na afioʻaga uma o mea ola o loʻo fesoʻotaʻi ma le tasi ma le isi ma isi vaega o le lalolagi. O nei pitonuʻu o mea ola e faia aʻe i latou e gaosia, tagata faʻaoga, ma le faʻaleagaina. Ae e iai foʻi vaega abiotic e fesoʻotaʻi ma tagata ola. O mea na o oxygen, vai, vevela, susulu o le la, ma isi. Le seti o nei mea taua, biotic ma abiotic, aofia ai siosiomaga
Laʻasaga o faʻalapotopotoga i le Biosphere
I le lalolagi, i se tulaga aoao, o mea ola e le nonofo na o latou, ae manaʻomia le fegalegaleai ma isi mea ola ma mea leaga. O le mafuaaga lena, i le natura ei ai eseʻese tulaga o faʻalapotopotoga. Faʻamoemoeina i fegalegaleaiga o mea ola ma le tele o vaega o, o loʻo i ai faitau aofai o tagata, nuʻu ma siosiomaga.
Faitau aofai
Lenei tulaga o faʻalapotopotoga tupu i le natura pe a o faʻalapotopotoga o se tasi ituaiga o laʻau, manu poʻo meaola laiti faʻatasi i se masani taimi ma avanoa. Lona uiga, o ituaiga eseese o laʻau ma manu nonofo faʻatasi i le avanoa e tasi ma o loʻo latou faʻaaogaina mea tutusa e ola ma faʻatele ai.
A faʻasino i se faitau aofai o tagata, o le nofoaga e maua ai meaola ma le taimi o lea faitau aofai e tatau ona fuafuaina, talu ai e le tumau i le taimi ona o mea taua e pei o le leai o ni meaʻai, tauvaga poʻo suiga i le siosiomaga. O aso nei, i gaioiga a tagata soifua, tele o faitau aofai e le ola ona o meaʻai i le siʻosiʻomaga o loʻo latou nonofo ai ua faʻaleagaina pe faʻaleagaina.
Nofoaga faʻanatura
O se faʻalapotopotoga tuʻufua o se tasi lea e nonofo faʻatasi ai le lua poʻo le sili atu o tagata ola. Lona uiga, taʻitasi tagata fesoʻotaʻi ma isi faitau aofaʻi ma le siʻosiʻomaga o loʻo siʻomia ai i latou. O nei nofoaga tuʻufaʻatasi aofia ai uma faitau aofaʻi o meaola o ituaiga eseese e fesoʻotaʻi ma le tasi. Mo se faʻataʻitaʻiga, o se togavao, o se vaituloto, ma isi. O ni faʻataʻitaʻiga o meaola o meaola, talu ai o loʻo i ai le tele o iʻa, amphibians, mea fetolofi, limu ma meaola ninii e faʻafesoʻotaʻi e le tasi ma le isi, ma faʻafesoʻotaʻi ma mea leaga e pei o le vai (i le manavaina), o le aofaʻi o moli e taia le vaituloto ma le palapala.
Ecosystem
O le siosiomaga o le siosiomaga o le sili ona tele ma sili ona faigata tulaga o le faʻalapotopotoga. I totonu, e fesoʻotaʻi le meaola o meaola ma le siʻosiʻomaga siosiomaga ina ia mafai ai ona fausia se paleni paleni. Matou te faʻamatalaina le siosiomaga o lena seti o biotic ma abiotic mea o se tasi vaega e fesoʻotaʻi ma le tasi ma le isi. O le eseesega faitau aofai ma nuu e nonofo i siosiomaga faalagolago i le tasi i le isi ma luga abiotic mea. Mo se faʻataʻitaʻiga, e manaʻomia e amphibians iniseti e fafaga, ae latou te manaʻomia foi le vai ma le malamalama e ola ai.
O le fesoʻotaʻiga i le va o le biotic ma abiotic siʻosiʻomaga tupu i le tele o taimi i le natura. A faʻapipiʻipisi fualaʻau, latou te fesuiaʻi kesi ma le ea. A manava le manu, a fafagaina ona aveʻesea lea o lona otaota, ma isi. O nei fegalegaleaiga o le siosiomaga biotic ma abiotic faaliliuina i se fesuiaiga faifai pea o le malosiaga i le va o mea ola ma lo latou siosiomaga.
Ona o le faigata o le fesoʻotaʻiga, o le faʻamoemoeina o le ituaiga ma le gaioiga latou faʻataunuʻuina, o le faʻaopopoina o se siosiomaga o faigata tele ona faʻatu. O le siosiomaga e le o se tasi ma le vaeluaina mea faigaluega ae o loʻo faia e le tele o iunite laiti o loʻo i ai a latou lava fesoʻotaʻiga ma a latou lava gaioiga.
I meaola o le natura e lua manatu o loʻo iai se vavalalata vavalalata talu ai meaola faʻalagolago ia latou. Muamua o le O le nofoaga. O se nofoaga o le nofoaga lea e nonofo ai ma ola ai se meaola. O le nofoaga e fausia ai le abiotic tino eria o loʻo ola le meaola ma le biotic elemeni o loʻo fesoʻotaʻi ai. O se nofoaga e nonofo ai e mafai ona lapoʻa e pei o se vaituloto poʻo le laʻititi e pei o se maʻa.
O leisi manatu e faʻatatau i le siosiomaga o le o le nofoaga o le natura. Lenei faʻamatalaina le gaioiga o le tino i ai i le siosiomaga. O lona uiga, o le auala e faʻafesoʻotaʻi ai e le tino meaola i meaola o le natura ma le natura. E mafai ona avea ma meaola heterotrophic, scavengers, decomposers, etc. E mafai ona faʻapea o le siʻosiʻomaga niche o le matata poʻo le galuega o loʻo i ai le tino i totonu o le siosiomaga o loʻo ola ai.
E pei ona mafai ona e vaʻai atu i ai, o le ola ai o le lalolagi o se mea faigata tele lea e i ai le tele o fesoʻotaʻiga o loʻo faʻatonuina le olaga i luga o le paneta. E manaʻomia le taofia o meaola faanatura mai faʻaleagaina ma le faʻaleagaina mo a matou gaioiga ia mafai ona faʻatumauina uma sootaga o tagata ola. Taʻitasi mea i le siʻosiʻomaga faʻataunuʻuina a latou lava gaioiga ma o lena seti o gaioiga o le a le mea e mafai ai ona tatou ola i tulaga maloloina. O le mafuaʻaga lena e taua tele ai le puipuia ma faʻasao o tatou siosiomaga ina ia mafai ai ona tatou faʻaauau pea ona ola ma le lelei lelei o le olaga
Lelei tele faʻamatalaga.
Na fesoasoani tele ia te aʻu, faafetai
Faʻafetai mo le faʻamatalaga, ua fesoasoani tele ia te aʻu.