Ua tatou ola i se vaitau ua tele naua faamatalaga o loo tafe mai i o tatou autafa ua le mafai ai ona tatou malamalama i manatu taua ma le totonugalemu o faamatalaga. Ae maise o mea e sili atu ona lavelave, pei o saienitisi. O le tele o fa'amatalaga e mafai i nisi taimi ona fa'alavelave. E tautala i le a isi glaciation i Sepania ma ua fenumiai ai tagatanuu.
I lenei tusiga o le a matou taʻuina atu ia te oe mea uma e tatau ona e iloa e uiga i le isi glaciation i Sepania ma mea e aʻafia ai.
Le
Soso'o aisi glaciation i Sepania
Ua talitonu saienitisi o nei mea moni e lua e le feteenai, aua o le ki o le taimi. E fenumiai i tatou o tagata pe a tatou mafaufau mai le tele o tausaga i le fiasefulu afe tausaga. O le manatu lena.
O le matua o lo tatou paneta Lalolagi e 5 piliona tausaga. O Hominid sa i ai i luga o le fogaeleele mo le 5 miliona tausaga. Ma e na o le lima afe tausaga na tatou i ai i le talafaasolopito (tusitusi, malo). E "lima" uma i latou, e matua vavalalata, ae i luga o fua taimi eseese.
I se faapuupuuga, o le aofaʻi o le taimi na tatou ola ai i le lalolagi e le taua pe a faʻatusatusa i le matua o le paneta. I le faitau piliona o tausaga o iai, ua matuā suia ai le tau o le lalolagi.
Aisa Tausaga
I le tala faasolopito lata mai o le lalolagi, ua matua'i suia le tau i vaitaimi e ta'ua o le aisa, lea na toetoe a ufitia ai le Lalolagi i le aisa. I nei vaitaimi o le aisa, e iai a tatou vaitau va'ava'ai. O le Ata 1 o lo'o fa'aalia mai ai ia i tatou le suiga o le vevela i Antarctica i le 400.000 tausaga talu ai (laina mumu). Na matou vaaia se foliga vaaia o nifo vaai: vave alu i luga ma faifai malie i lalo.
Vaai faalemafaufau ua tatou i ai i se vaitausaga o le aisa. E matua maualalo lava le vevela, ua tumu le lalolagi i le aisa ma fa'afuase'i ona oso vave le vevela. O lo'o tatou ulufale atu i se vaitau interglacial.
A maeʻa la le afe o tausaga (o le taamilosaga e masani lava ile 100.000 tausaga), ua tatou toe i ai i se vaitausaga aisa. Ma toe fai le matasele. I luga o nei fua o taimi, o le tele o suiga i lo tatou tau e mafua ona o suiga lemu i le taamilosaga o paneta faataamilo i le la, o se manatu na atiina ae e Milankovitch i le afa muamua o le XNUMX seneturi.
O aso nei ua tatou i ai i se vaitau va'ava'aia. E iai le tatou paneta e leʻi faʻatumuina i le aisa mo le faitau afe o tausaga. Ua ta'ua e saienitisi lenei vaitaimi o le Holocene. I totonu o loʻo faʻaalia ai faʻatoʻaga, o le uluaʻi malo tele ma lo tatou talafaasolopito e oʻo mai i aso nei. O mea uma e foliga mai o loʻo faʻaalia ai o le a faʻaauau pea le malosi o le paneta ma o le averesi o le vevela o le paneta o le a faasolosolo malie lava ona faʻaitiitia i le isi tausaga aisa. Ae ia manatua o lenei taamilosaga e tusa ma le 100.000 tausaga. I se isi faaupuga, o le a leai se tausaga aisa i lenei seneturi, po o le isi meleniuma. O le a faia i se fua taimi uiga ese e le mafai ona tatou malamalama i ai, e masani i le umi o le olaga o le tagata.
Ae i le tala faasolopito sili ona lata mai o le tau o le lalolagi, ua tupu ai se mea uiga ese. Ua fai mai saienitisi mo le tele o tausaga o loʻo tatou vaʻaia le mafanafana e le masani ai ma le masani ai. Na matou maua le mafuaaga: o loʻo matou faʻauluina kasa oona. Ina ua fai mai lena mea, o lo'o tatou faia se fa'ata'ita'iga tele i la tatou paneta.
Tatou te le iloa tonu po'o le a le mea o le a tupu i le tau o le lalolagi i le tele o tausaga o lumana'i, aua o le a fa'alagolago i lo tatou lava gafatia (e fa'aosoina ai le tele po'o le itiiti ifo o kasa kasa). Ua uma ona faatofuina i tatou i le vevela o le lalolagi, ma o le taamilosaga o glaciations ma interglacials o le a faaauau pea, e ui lava i luga o se taimi matua le mafaatusalia mo mea taitasi.
Fa'atuai o le isi glaciation i Sepania
E tusa ai ma faʻamatalaga, o le isi tausaga aisa, lea e faʻailogaina ai le iʻuga o le vaitau mafanafana o loʻo tatou fiafia ai nei, e tatau ona amata i le 1500 tausaga. Peita'i, o le aofa'i o kasa oona o lo'o fa'aputuina i le atemosifia o le Lalolagi e mafai ona fa'alavelaveina ai faiga masani ma tuai le isi tausaga aisa i le fia sefulu afe o tausaga.
O fa'ai'uga ia o se su'esu'ega mai le Iunivesite o Florida lea na fa'aogaina ai fa'ata'ita'iga fa'akomepiuta e fa'atatau ai le aofa'i o le vevela o le la na o'o atu i le atemosifia o le lalolagi i vaitaimi o le va'a ma va'ava'a. E tusa ai ma nei faʻataʻitaʻiga, o le vaitaimi interglacial o loʻo i ai nei o le a muta ile 1.500 piliona tausaga. Ae ui i lea, o le maualuga o kasa oona i totonu o le atemosifia e mafai ona faʻalavelave i mamanu masani o le malulu o le lalolagi ona e maileia ai le vevela o loʻo atagia mai i luga ole paneta.
E ui o le faʻamoemoe o le tele o tausaga o le mafanafana aʻo leʻi oʻo i le isi tausaga aisa e faʻaosoosoina, o le mea moni o faʻafitauli faʻatasi e mafai ona i ai ni taunuuga ogaoga. “O ie aisa e pei o West Antarctica ua faaleagaina ona o le vevela o le lalolagi,” o le lapataʻiga lea a Jim Tunnel. A i'u ina malepe ma avea ma vaega o le voluma o le sami, o le a tele le a'afiaga i le maualuga o le sami.
O isi manatu
O le mea e le masani ai, o le vevela o le lalolagi e mafai ona oʻo atu ai i se pa'ū mataʻutia o le 5 i le 10 tikeri Celsius i Europa. Ua tatalaina foi se vaitau fou ona o le konetineta tuai. Atonu e foliga faafeagai lenei mea, ae fai mai saienitisi e mafai ona tupu pe afai o le suiga o le tau e mafua ai se pa'u i le Atlantic o loʻo iai nei, e taʻua o le Atlantic Meridional Overturning Circulation (AMOC). Ua uma ona tupu. E le gata i lea, ua latalata atu le AMOC i lona tulaga taua. Ua tu'uina atu e le au su'esu'e se lapata'iga fa'anatinati ona o faiga o le sami e taua tele i le mautu o le tau o le lalolagi.
O se suʻesuʻega fou na lomia i le Nature Climate Change ma lagolagoina e le EU-faatupeina TiPES poloketi, lea e faʻamoemoe e sili atu le faʻatusatusaina o le i ai o mea faʻamaʻi i totonu o le tau, faʻaalia ai le auala o loʻo i ai nei le Atlantic system, o le A o le Gulf Stream, na foliga mai na faʻaalia "faailoga manino o le le mautonu ma le mafai ona paʻu". Afai e tupu lenei mea, ua valoia e saienitisi o le ai ai "se aafiaga malulu tele i le tau Europa."
O le suʻesuʻega na taʻitaʻia e Niklas Boers o le Potsdam Institute for Climate Change (PIK), o se sui o le TiPES (Tipping Points in the Earth System) consortium. O le suʻesuʻega na maua e ala i se suʻesuʻega auʻiliʻili o faʻamatalaga faʻaonapo nei ma faʻailoga vave lapatai, e pei o le salinity mamanu i le sami, atonu na leiloa AMOCs lo latou mautu i le seneturi talu ai.
Ou te faʻamoemoe o lenei faʻamatalaga e mafai ona e aʻoaʻoina atili e uiga i le isi glaciation i Sepania ma pe o a ni taunuuga o suiga o le tau.
Ia avea muamua ma faamatalaga