La fa'afo'i mata O se mea e tupu pe a pa'u le malamalama i luga o le vaeluaga o ala o faasalalauga e lua, o lea e suia ai e le malamalama le itu ma le saoasaoa. E fa'aaogaina lautele i optics ma physics fa'apea fo'i i astronomy.
O le mea lea, o le a matou tuʻuina atu lenei tusiga e taʻu atu ia te oe mea uma e te manaʻomia e te iloa e uiga i le faʻataʻitaʻiina o mata, ona uiga ma le taua.
Le
O le a le su'esu'e mata
Optical refraction e faasino i le fesiitaiga o galu malamalama mai le tasi mea i le isi i le faagasologa o le propagation, ona suia loa lea o latou itu ma le saoasaoa. O se fa'agasologa e feso'ota'i ma le atagia o le malamalama ma e mafai ona fa'aalia i le taimi e tasi.
E mafai ona fealuai le malamalama i ala o faasalalauga faaletino e pei o gaogao, vai, ea, taimane, tioata, quartz, glycerin, ma mea eseese manino pe translucent. I ala taʻitasi, e fealuaʻi le malamalama i saosaoa eseese.
Mo se faʻataʻitaʻiga, e faʻafefe le malamalama pe a faimalaga mai le ea i le vai, lea e suia ai le tulimanu ma le saoasaoa o femalagaaiga. O elemene nei e auai i soʻo se faʻalavelave o le faʻafefe o le malamalama:
- fa'alavelave uila: le ave e oo atu i luga o le va o ala o faasalalauga e lua.
- ave fe'avea'i: Se ave o le malamalama e punou pe a fealuai se galu i luga o le fogaeleele.
- māsani ai: Laina fa'atusa e fa'asaga i luga, fa'avae mai le mea e fetaui ai ave e lua.
- Angle o fa'alavelave: Le maualuga i le va o ave faʻalavelave ma le masani.
- tulimanu fa'afo'i: O le tulimanu i le va o le ave fa'asolosolo ma le masani.
Fa'ata'ita'iga fa'ata'ita'i mata
Pe a pa'u le malamalama i luga o se mea e vavae ai ala o faasalalauga e lua, e pei o le ea ma vai, o se vaega o le malamalama na tupu e atagia, a o le isi vaega e fa'asa'o ma ui atu i le ala lona lua.
E ui ina fa'atatau le fa'alavelave o le fe'avea'i i galu mama, ae fa'atatau i so'o se galu, e aofia ai le leo ma galu electromagnetic.
O tulafono na faʻamatalaina e Huygens e faʻatautaia ai le gaioiga o galu uma ua faʻataunuʻuina:
- O le mea na tupu, o ave o loʻo atagia ma faʻafefe o loʻo taoto i le vaalele e tasi.
- O le tulimanu o le faʻalavelave ma le angle o le ata e tutusa., malamalama e ala i ia tulimanu e faia e le ave faʻalavelave ma le ave faʻaalia, faʻasologa, faʻasaga i le vaeluaga luga o loʻo tusia i le mea e tupu ai.
O le saoasaoa o le malamalama e faalagolago i le ala e ui atu ai, mo o le mea lea o le mafiafia o mea, o le faagesegese foi o le saoasaoa o le malamalama ma le isi itu. O lea la, pe a fealua'i le malamalama mai se ala e itiiti ifo le mafiafia (ea) i se mea e sili atu le mafiafia (tioata), o ave o le malamalama e fa'asolosolo latalata i le masani, o le a la'ititi la le tulimanu o le fa'alavelave.
E fa'apena fo'i, pe a o'o mai se ave o le malamalama mai se mea e sili atu le mafiafia i se mea e laititi le mafiafia, o le a alo ese mai le masani, ina ia itiiti ifo le tulimanu o le faʻalavelave nai lo le faʻataʻitaʻiga.
Taua
Ua uma ona matou taʻua o le suʻesuʻeina opitika o se mea faʻapitoa e tupu pe a pasi atu le malamalama mai le tasi ala i le isi ma eseese densities. O lenei fa'alavelave e taua tele i lo tatou olaga i aso uma ma i vaega eseese o saienisi ma tekinolosi.
O se tasi o faʻataʻitaʻiga sili ona taatele o le faʻaogaina o mata o le faʻavaeina o nuanua. Pe a pasi atu le la i matāua vai i le atemosifia, o le malamalama e faʻafefe ma faʻasalalau i galu eseese, ma faʻatupuina ai le fusi o lanu tatou te vaʻaia i nuanua. O lenei fa'alavelave e fa'aaogaina foi i mata tioata ma i le gaosiga o meafaifa'aili, e pei o tioata pu'eata, microscopes, ma telescopes.
E le gata i lea, o le fa'afo'i fa'apitoa e fa'avae i le fa'asa'oga o le va'ai a le tagata. Pe a oo mai le malamalama i o tatou mata, e faafoliga atu i le mata o le mata ma le mata e fai ai se ata i luga o le mata. Afai e le fa'asa'o lelei e le mata le malamalama, e mafai ona tupu ai fa'afitauli o le va'ai e pei o le va'ai mamao, va'ai mamao, ma le fa'ama'i. O tioata fa'afeso'ota'i e fa'asa'o nei fa'afitauli fa'afefe ma fa'ataga le malamalama e fa'asa'o lelei ile mata.
I totonu o alamanuia, o loʻo faʻaaogaina le faʻaogaina o le mata i le gaosiga o mea manino ma le fuaina o le faʻaogaina o fofo. I vailaʻau, e faʻaaogaina le faʻaogaina o le mata e fua ai le mamafa ma le faʻafefe o mea ola, fa'atagaina le vave iloa o fa'ama'i.
A aunoa ma le fa'ata'ita'iina o mata, ata, fa'asa'oga va'ai, le gaosiga o tioata ma isi meafaigāluega fa'apitoa, su'esu'ega fa'ama'i, ma le tele o isi fa'asaienisi ma fa'atekonolosi fa'agasolo e fa'aleleia atili ai lo tatou olaga e le mafai.
Fa'aa'oa'oga o le fa'afo'i mata
O nisi o fa'ata'ita'iga masani o le fa'afoliga fa'apitoa e mafai ona maua i fa'ailoga nei:
- Sipuni sipuni i le ipu lauti: A tatou tu'uina se sipuniti i totonu o se ipu lauti, e mafai ona tatou va'ai pe fa'afefea ona malepe. O le a'afiaga o le su'esu'eina o le malamalama e maua ai lenei fa'afoliga fa'afoliga. O le mea lava lea e tasi e tupu pe a tatou tuʻuina se penitala poʻo se vaovao i totonu o le vai. O nei fa'afoliga fa'afefete e faia ona o le fa'afoliga o le malamalama.
- Nuanua: O nuanua e mafua mai i le fe'avea'i o le malamalama a'o ui atu i tama'i matau'a o vai o lo'o tautau i le ea. A o'o mai le malamalama i le vaega lea, e malepe ma fa'atupu ni aafiaga felanulanua'i.
- susulu o le la: Ose mea e pei o se nuanua e tupu i nisi vaega o le kelope po'o lalo o tulaga patino o le ea. E faia lea mea pe a fa'aputu'e vaega o le aisa i totonu o le troposphere, toe fa'afo'i le malamalama ma malepe ai, e mafai ai ona iloa le eseesega o mama lanu i fa'apogai malamalama.
- O le malamalama o lo'o fa'ata'amilo i se taimane: O taimane fo'i e fa'afo'i le malamalama, vaevae i lanu e tele.
- Matatioata ma tioata tetele: O tioata tetele ma tioata tatou te faʻaogaina e faʻavae i luga o le mataupu faavae o le faʻamalamalamaina o le malamalama, aua e tatau ona latou puʻeina le malamalama ma faʻasese le ata ina ia mafai ona faʻamatalaina i le mata le lava.
- la i le sami: E mafai ona tatou vaʻaia le susulu o le la o suia le itu ma le saoasaoa, ma faʻataʻapeʻapeina aʻo pasi atu i luga o le fogaeleele ma fafo atu i le sami.
- Malamalama e ala i tioata lanu: E tupu fo'i le fe'avea'i o le malamalama e ala i tioata po'o tioata, lea e fa'amama ai le malamalama ma fa'asalalau atu i totonu o le si'osi'omaga.
Ou te faʻamoemoe o lenei faʻamatalaga e mafai ona e aʻoaʻoina atili e uiga i le faʻaaogaina o mata ma ona uiga.
Ia avea muamua ma faamatalaga