Osimiri Amazon

Otu n'ime osimiri ndị kacha mara amara n'ụwa n'ihi na ha bụ ndị kacha ike na isi osimiri dị na South America bụ Osimiri Amazon. Ihe mere o jiri buru osimiri karie n ’uwa a bu maka na o na-eburu mmiri karia Nile, Yangtze na Mississippi ọnụ. N'ịbụ nnukwu osimiri dị otu a na nnukwu bekee nwere nnukwu mmiri, ọ na-azụ mpaghara ahụ dum na ọtụtụ puku ụdị ihe ndị dị ndụ, ọtụtụ akabeghị aha ha.

N’isiokwu a anyị ga-agwa gị gbasara njirimara, njiri mara ala na mmiri nke Osimiri Amazon.

Isi atụmatụ

Ọ bụ osimiri dị na South America na isi mmiri o nwere dị mma. Ọ na-esite na Andes dị na Peru, ebe mmiri gbazee na-ata osimiri a a elu nke fọrọ nke nta 6.000 mita. Osimiri a na-aga n’ofe mpaghara a ruo Brazil, ebe ọ na-asọba n’ime ya osimiri atlantic. Enwere ike ikwu na mmiri mmiri dị n’osimiri a kariri osimiri ndị ọzọ. O nwere akụkụ nke square kilomita 7. Nke ahụ bụ, mmiri mmiri Osimiri Amazon -ekpuchi 40% nke mpaghara South America niile.

N'ime njem ya niile ọ na-agafe n'akụkụ Brazil, Bolivia, Colombia, Ecuador, Guyana, Venezuela, Peru na Suriname. Mba ndị a niile na-eji mmiri Osimiri Amazon eji otu ụzọ ma ọ bụ ọzọ. Nke a bụ mkpa osimiri a, na, gburugburu ya, ọhịa niile gbatịpụrụ a maara ya n'ụwa nile dị ka ngụgụ nke ụwa.

A na-eme atụmatụ na ọnụ ọgụgụ mmiri a na-agbanye n’Oké Osimiri Atlantik bụ ihe dịka cubic 209.000 na sekọnd nke mmiri, nke ruru 6591 cubic kilomita kwa afọ. Oke mmiri a nyere aka ma nyere ụmụ amaala aka n’akụkọ ihe mere eme iji bie ọtụtụ mmadụ gburugburu osimiri. Dị ka a maara, n'oge ochie, a chọrọ mmiri kwụsiri ike iji kwadebe ma guzobe ọnụ ọgụgụ mmadụ dum gburugburu ya. Ọ bụrụ na mmiri enweghị ike inwe mmepe nke mmadụ.

Ogbu mmiri nke osimiri di iche n’ebe ufodu. Edere akụkụ ndị kasị ala na omimi nke mita 20, ebe ebe kachasị mie emi na-eru mita 90-100. Obosara ga-enyekwa ụzọ ya. Enwere ebe, ọkachasị na mbido, nwere obosara nke ihe dịka kilomita 1.6. Agbanyeghị, oke obosara edere bụ kilomita iri. Ekwesiri ighota na n'oge udu mmiri, mmiri nke osimiri na-eto eto ma na-eme ka obosara o nwere ike iru ruru kilomita 10.

Iji nwee ike ịnweta ụdị mmiri dị otú a, ọ dị mkpa ịnwe ọtụtụ iyi. Ma obu na Osimiri Amazon nwere odogwu 1100 tinyere ogologo ihe karịrị kilomita 6.400 n'ogologo. Fọdụ ndị isi iyi bụ osimiri na-enye nnukwu mmiri bụ Napo, Pastaza, Caquetá, Chambira, Tapajós, Nanay na Huallaga. Osimiri kachasị ogologo nke Amazon bụ Osimiri Madeira.

Ọ bụ ezie na ọ bụ osimiri kachasị ukwuu n'ụwa, ọ na-aga n'ihu ịlụ ọgụ maka ebe mbụ na Osimiri Naịl n'ihe gbasara ogologo. Osimiri a n’abidobeghi nke oma, ya bu ihe kpatara eji kwenye na Osimiri Naịl bụ nke kachasị ogologo n’uwa.

Nhazi nke Osimiri Amazon

Usoro mmiri niile nke osimiri a nwere mmiri a na-ekwu na ndị niile na-agagharị agagharị. Ọsọ mmiri na-ezo aka na mmiri nke na-ebute mmiri na isi osimiri. Osimiri a anaghị aga n'okporo ụzọ kwụ ọtọ kama ọ bụe na-akpụ ọnụ ọgụgụ dị ịtụnanya site na Andes nke dị na Peruv na mgbago ugwu na mpaghara ọwụwa anyanwụ. A na-akpọ ndị na-agagharị agagharị ndị a ama dị ka meanders. Ndị meanders a bara ọgaranya na nri ebe ọ bụ na enwere ọtụtụ sedimenti nke ga-akụ ma nye usoro enyemaka ọhụụ ọhụrụ.

Ndị meanders a na-emebi oge niile gburugburu. N'ụzọ dị otu a, na afọ na afọ mbuze na-akwụsị ma na-agbanwe ala dum yana, ya mere, na-emetụtakwa usoro okike. Ma ọ bụ nke ahụ, na-adabere na mmiri ozuzo kwa afọ na usoro mmiri ozuzo na ike Anyị nwere ike ịhụ na ike mgbanwe nke Osimiri Amazon dị ezigbo mkpa.

A na-esonyere usoro Osimiri Orinoco ọ na-asọkwa ruo mgbe ọ dị Delta ruo 320 kilomita n'obosara. Enwere ike ịsị na ọ nweghị delta n'onwe ya, mana na ọ bụ mmiri nke Atlantic Ocean na ike nke ebili mmiri na-egbochi ya ịdebe ya na sedimenti. Otu n'ime akụkụ bụ isi nke osimiri a bụ na, n'oge ọ na-aga, ọ nwere Rapids na nsụda mmiri nke na-eme ka ịgagharị agabiga. Nke a bụ n'ihi n'eziokwu na ntinye nke ọhụụ ndị a na-ebute site na nsị na-akpata mpaghara nke oke mmiri.

Enwere otutu ihe omumu banyere ala nke na-egosi na Osimiri Amazon sitere n'oge Miocene. Nke a mere ihe dịka afọ 12 gara aga. A mụrụ ya dị ka osimiri transcontinental n'otu oge mgbe South America na Africa nke oge a dị n'otu n'otu nnukwu mpaghara a maara dị ka Gondwana. A na-eche na n'ihi ntụgharị ahụ, Osimiri Amazon na-esi site n'ọwụwa anyanwụ ruo ọdịda anyanwụ ma ọ bụghị dị ka ọ dị taa.

Ndagwurugwu ala na nhazi nke Andes mere na njedebe nke Oge Cretaceous. Nke a mere n'ihi nkwekọrịta nke efere tectonic nke a maara dị ka Nazca na efere South America. Nke a na nsogbu nke efere mere ka mmiri niile ghọọ oké osimiri nakwa na, nke nta nke nta, ọ na-enweta njirimara apiti. Ọ bụ mgbe ahụ, mgbe nde 11 gara aga, mmiri ahụ nwere ike ịsọga na ala ndị dị ala n'ihi mkpọchi nke mmiri mmiri nke Andes kpatara na n'ikpeazụ na-asọba n'oké osimiri.

Riverdị Osimiri Amazon ugbu a ruru ihe dị ka nde afọ 2.4 gara aga. Nke a mere ka ọ bụrụ otu n’ime osimiri kacha nta.

Enwere m olileanya na iji ozi a ị nwere ike ịmụtakwu banyere Osimiri Amazon.