Oke Osimiri Aral

Otu n'ime ọdachi ndị a maara nke ọma gburugburu ebe obibi n'ụwa bụ ọnwụ nke mmiri mmiri na Oke Osimiri Aral. O bu oke osimiri nke tufuru 90% nke mmiri ya dum n’ime afo iri ise gara aga. Ihe kacha wute ya bụ na oke osimiri a ghọrọ oke mmiri nke anọ kacha ukwuu na ụwa ma me ka ihe pere mpe daa.

N’isiokwu a, anyị ga-agwa gị ihe niile ịchọrọ ịma gbasara Osimiri Aral na ihe kpatara mmiri mmiri ya.

Isi atụmatụ

Ọ bụ ezie na ejiri aha Aral mara ya, ọ bụ ọdọ mmiri dị n’ime ala nke na-enweghị njikọ ma ọ bụ oke osimiri ọ bụla. Ọ dị na north north Kyzyl Kum desert n'etiti Uzbekistan na Kazakhstan ugbu a. Nsogbu bụ na ọ dị n’ebe nwere ọtụtụ ala kpọrọ nkụ na Central Eshia ebe ebe okpomọkụ dị n’oge ọkọchị dị elu. Ọnọdụ okpomọkụ ndị a na-adịkarị ihe dị ka 40 Celsius.

Ebe ọ bụ na mmiri na mpịakọta nile nke oke osimiri a na-agbanwe kwa afọ, ịgbakọ ego ole ọ nwere dịtụ ntakịrị. Na 1960 o nwere mpaghara nke square kilomita 68.000 ebe na 2005 ọ nwere naanị mpaghara nke 3.500 square kilomita. Agbanyeghi na mmiri iyi mmiri niile, ọ ruru 1.76 nde kilomita kilomita ma biri nnukwu akụkụ nke etiti Eshia niile.

Ruo 1960s, osimiri Aral jupụtara n'ọtụtụ Osimiri Aral kpamkpam. Osimiri ndị a bụ Amu Daria na mpaghara ndịda na Sir Daria na mpaghara ugwu ọwụwa anyanwụ. Isi ihe dị iche n’agbata afọ 50 gara aga na ugbu a bụ na mmiri nracha dị ntakịrị. Site n'inye obere mmiri dị mma, nnu nnu dị n'oké osimiri ga-abawanye. Salinity nke oké osimiri na-abụkarị ihe dị ka gram 33 kwa lita, mmiri nke Oké Osimiri Aral ruru ihe karịrị 110 grams kwa lita.

Nhazi na uzo ozo di iche iche nke Osimiri Aral

Oké osimiri a kpụrụ karịrị otu oké ịda mbà n'obi n'oge Oge Neogene nke Oge Cenozoic. N’oge ahụ, kọntinent India dum nọ n’etiti nkwekọrịta na Eshia. Usoro nkwekọrịta a belatara oke osimiri Paratetis, mechaa kpochapụ ya.. Tụkwasị na nke a, ọ mere ka mkpokọta mkpokọta ụwa nke mere ka Ugwu Caucasus na Ugwu Elburz pụta. Obi ịda mba a malitere ịmalite na mmiri kemgbe ụfọdụ isi iyi dịka Osimiri Sil Daria.

Ọtụtụ afọ mgbe e guzobere ya, Oké Osimiri Aral kpọrọ nkụ maka ọtụtụ akụkụ ruo mgbe Pleistocene na Holocene, laghachiri ka ejupụta.

Banyere ụdị dị iche iche nke ndụ, ọ dịla ụkọ kemgbe ọtụtụ iri afọ. Mgbe oké osimiri takọrọ, ụdị ahịhịa na ahịhịa ndị na-ebi n'osimiri a ebelatala. Ọzọkwa, ọ bụghị naanị n'ihi ọnwụ nke mmiri mmiri bụ nsonaazụ nke ịdị adị dị ala nke ụdị ndụ, kamakwa oke nnu nnu nke mmiri ahụ.

N'oge ochie, Osimiri deltas bu ezigbo ju ike ma nwe otutu umu anumanu na osisi ndi bi ebe di nma. Oké osimiri a bi na aha na ụdị azụ dị iche iche, tinyere anụmanụ ndị ọzọ. Azụ kacha pụta ìhè bụ sturgeon, Aral barbel, carp and rutile. Ma ọ bụ karịa, e mere atụmatụ na e nwere ihe dị ka ụdị azụ 100, ụdị 200 nke mammals na ụdị nnụnụ 500. Taa, mmetụta nke ụdị azụ ụfọdụ nke ka na-echekwa, ihe ka ọtụtụ n'ime ha apụ n'anya.

Iyi egwu nke Aral Sea

Nsogbu nke ikuku mmiri site n'oké osimiri a bụ ọrụ dịịrị mmadụ. Na 1960, Soviet Union mepụtara atụmatụ iji gbanwee ala ịkpa nkụ nile nke mpaghara Eshia n'otu mpaghara nwere nnukwu ikike ịmịpụta owu. Owu chọrọ nnukwu mmiri, nke mere na ha na-eme ka mmiri si n’osimiri dị iche iche nwee ike ịgbara ihe ubi n’ubi mmiri. Iji mee nke a, e mepụtara ihe owuwu dị iche iche nke mere ka mmiri na-abanye n’Oké Osimiri Aral pere mpe.

Ọ ga-ekwe omume ị nweta nnukwu uru na ụlọ ọrụ owu, mana nke a nwere ọnụ ahịa dị elu maka Oké Osimiri Aral. Olu mmiri mmiri na-ebelata na ọsọ ọsọ. Nke a mere ka ihe ndina ahụ malite ịpụta n'akụkụ ụfọdụ nke oké osimiri ahụ, na-eme ka agwaetiti ndị ahụ ghọọ ala mmiri ma ọ bụ akụkụ nke ala na-aga n'ihu. Iju mmiri nke oké osimiri na-amụbawanye ka mmiri mmiri na-ebelata. Ọ bụghị naanị na mbelata nke olu mmiri metụtara Oké Osimiri Aral, kamakwa mmetọ na ụba na nnu nnu.

Mgbanwe ndị a niile na ọnọdụ gburugburu ebe obibi kpatara nnukwu nsogbu mmegharị maka ahịhịa na anụmanụ. Nke a bụ etu azụ si bido ifu ebe ọ bụ na ha enweghị ike iburu ọnọdụ ọhụrụ ndị a. Fishinglọ ọrụ ịkụ azụ na ụgbọ mmiri jụrụ ajụ na ọtụtụ ndị dabere n'oké osimiri aghaghị ịhapụ.

Mgbe e mesịrị, na 90s, Vozrozhdenya Island amaworị peninshula. Ala mmiri a ghọrọ ihe nchegbu, ebe ọ bụ na e jiri ya maka nnwale ngwa agha nwere ngwa agha n'oge Agha Nzuzo. Edere nnukwu ọnụọgụ anthrax na mpaghara ndị a. Ọ bụrịrị na mbido afọ 2000 mgbe ehichara mpaghara ahụ dum iji nwee ike ịtọhapụ ya na nje nke ụmụ nje na-emerụ mmadụ ahụ.

A na-emetụta oke osimiri Aral niile na ọ na-emebi ahụ ike ndị mmadụ. Ọ bụ ezie na nhicha ahụ mere n'ụzọ dị oke egwu, ọ ka dị taa, uzuzu nke ifufe na-eweli nwere ọtụtụ ihe na-egbu egbu nwere ike ịkpata ụfọdụ ọrịa dị egwu. N’ime ahihia ndị a, a na-enwe fatịlaịza na ọgwụ ahụhụ.

Ọ bụ ezie na agbaala mbọ dị ukwuu iji napụta oké osimiri a, ọ na-esiri mmiri ike idochi ya. N’afọ 2005, Kazakhstan rụrụ otu mmiri mgbochi mmiri nke na-ekewa ugwu na akụkụ ndịda. Dike a nke butere ntakịrị mmiri nke oke osimiri rue taa na mpaghara ugwu.

Enwere m olileanya na site na ozi a ị nwere ike ịmụtakwu banyere Aral Sea.