Mkpa mmadụ iji nyochaa na ibugharị echiche ahụ gaa n'ebe kachasị dị omimi bụ ihe a na-eme ugboro ugboro kemgbe oge ochie. Inyocha ihe ịtụnanya dị na mbara igwe bụ njem ọtụtụ ndị na-anwa anwa ime. Ọ bụ ezie na ọ bụ ezie na nkà na ụzụ anyị nwere taa nwere ike ime ka anyị gafere ókè nke mbara ala, nke ahụ adịghị anọchi anya ihe mgbochi nke ịjụ ịdị adị nke ndụ n'onwe ya. Enwere ọtụtụ ịmata nke usoro mbara igwe nke ahụ bara uru ịmara.
N'isiokwu a, anyị ga-agwa gị nke bụ isi ihe dị na mbara igwe nke na-adọta mmasị.
Ngwakọta nke usoro mbara igwe
Planet dị iche iche na nha. Jupita naanị nwere ihe karịrị okpukpu abụọ karịa ihe niile mbara ala ndị ọzọ jikọtara ọnụ. Usoro mbara igwe anyị na-esite na mmasị nke ihe ndị dị n'ígwé ojii nwere ihe niile dị na kemịkal anyị maara na tebụl oge. Mmasị ahụ siri ike nke na n'ikpeazụ daa ma ihe niile gbasaa. Atọm hydrogen na-abanye n'ime atọm helium site na ngwakọta nuklia. Otú a ka e si kee anyanwụ.
Ruo ugbu a, anyị achọpụtala mbara ala asatọ na anyanwụ: Mercury, Venus, Mars, Earth, Jupiter, Saturn, Uranus na Neptune. E nwere ụdị mbara ala abụọ: n'ime ma ọ bụ terrestrial na mpụta ma ọ bụ gas. Mercury, Venus, Mars na Ụwa bụ terrestrial. Ha dị nso na anyanwụ ma sie ike. N'aka nke ọzọ, a na-ewere ndị ọzọ dị ka mbara ala site na anyanwụ ma bụrụ ndị a na-ewere dị ka "gas Giants".
Banyere ọnọdụ nke mbara ala, enwere ike ịsị na ha na-atụgharị n'otu ụgbọ elu. Otú ọ dị, mbara ala dwarf na-atụgharị n'ụzọ dị elu. A na-akpọ ụgbọ elu nke ụwa anyị na mbara ala ndị ọzọ na-agbagharị na ya bụ ụgbọ elu ecliptic. Ọzọkwa, mbara ala niile na-agbagharị gburugburu anyanwụ n'otu akụkụ, ebe comets dị ka Halley's Comet na-atụgharị n'akụkụ nke ọzọ.
ọchịchọ ịmata nke usoro mbara igwe
- Anyanwụ bụ kpakpando anyị na-achị, ma o buru ibu nke na ọ ga-eju gị anya ịhụ nke ahụ na-anọchi anya ihe karịrị 99% nke usoro mbara igwe dị ugbu a. Ọbụlagodi ịgbakwụnye ọnụ ọgụgụ nke mbara ala niile ọnụ adịghị nha nha nke anyanwụ.
- N'agbanyeghị nha anyanwụ, na eziokwu ahụ bụ na usoro mbara igwe na-agụnye ọ bụghị nanị na mbara ala 8 a maara, kamakwa nke asteroids na ihe ndị na-ahụ maka mbara igwe, ha anaghị eru oke ohere na ya. Nchikota nke oke ha dị ntakịrị ma e jiri ya tụnyere oghere dị n'etiti ihe ọ bụla nke usoro ahụ.
- Dị ka NASA si kwuo, usoro mbara igwe bụ ijeri afọ 4.500. Ọ na-etolite site na nnukwu igwe ojii nke gas na stardust. Ihe omuma a na-egosi na igwe ojii nwere ike daa n'ihi ujo ebili mmiri sitere na supernova dị nso. Ike ndọda keere òkè bụ́ isi n'ịhazi ebe obibi anyị.
- Usoro mbara igwe n'onwe ya na-anọchi anya nnukwu oghere, ma otu mbara ala anyị nwere oghere ọzọ ka ukwuu, bụ́ Milky Way. Ọ na-agbagharị gburugburu etiti ya n'ihe dị ka kilomita 828.000 kwa elekere ma bụrụ otu n'ime ogwe aka gburugburu a maara dị ka Orion ma ọ bụ Mpaghara Mpaghara.
- Anyanwụ bụ ihe kasị ukwuu na mbara ụwa, Jupiter sokwa ya. nke ji okpukpu 318 buru ibu karịa Ụwa yana 2,5 ugboro karịa mbara ala ndị ọzọ niile jikọtara ọnụ.
- Dị ka Ụwa na mbara ala niile, usoro mbara igwe nwere oghere magnetik nke ya. Ọ bụ ion dị na mbara igwe nke anyanwụ na-eme njem na ikuku anyanwụ wee gbatịa gafee orbit Pluto. Ihe si na ya pụta bụ afụ nchebe nke gbara usoro mbara igwe gburugburu.
- Mmadụ na-ajụkarị ajụjụ ebe nsọtụ nke usoro mbara igwe dị. Achọpụtara na ọ bụ ihe mgbochi ndọda ikpeazụ na-akwado Sun, mara dị ka Oort Cloud. Ihe mejupụtara ya bụ trillion nke ihe ndị fọdụrụ na mbara igwe, dị ka asteroids, comets, wdg.
- Usoro anyị nwere ihe karịrị 150 satịlaịtị, mbara ala nwere ọtụtụ satịlaịtị bụ Saturn, nke nwere satịlaịtị 81 ugbu a, karịrị 79 nke Jupiter dị ugbu a.
- Na nkezi okpomọkụ nke gburugburu 450C, Venus bụ mbara ụwa kacha ewu ewu na sistemụ mbara igwe niile.
- Akpụrụ mmiri dị n'ime usoro mbara igwe, megidere echiche gara aga. Anyị maara ugbu a na ice dị na Mars, Ọnwa, na ihe ndị ọzọ dị na mbara igwe dị ka ọnwa Jupiter Europa na asteroid Ceres.
- N'ime ọchịchọ ịmata usoro mbara igwe, anyị na-ahụ na Jupita na-ewe ụbọchị 1.433 n'ụwa iji wuchaa nlọghachi ya na anyanwụ, ebe ụbọchị Jupita na-adị nanị awa 10.
- N'ụzọ a na-atụghị anya ya maka nnukwu mbara ala dị nso, Jupita nwere magnetosphere kasị ukwuu nke mbara ala niile, ọbụna buru ibu karịa anyanwụ. Nke a bụ akwa magnetik na-ahụ maka igbanwe ikuku nke anyanwụ, na ebe ndọta siri ike, ka magnetosphere na-abawanye. N'ihe gbasara okwu, Ebe ndọta Jupita ji okpukpu 20.000 ike karịa ụwa.
- Ihe mejupụtara mbara ala dị n'usoro anyị na-adịgasị iche iche, ya na ihe a na-akpọ mbara ala ụwa, nke na-abụkarị nkume nkume na ọla. Ma e nwekwara ndị dike gas mebere nke ukwuu nke hydrogen na helium. Mercury, Venus, Ụwa na Mars so na nke mbụ. Jupiter, Saturn, Uranus, na Neptune bụ ndị dike gas, nke a makwaara dị ka "ndị dike ice."
- Titan bụ ọnwa nke Saturn, ma ọ bụghị naanị ọnwa ọ bụla, ebe ọ nwere àgwà pụrụ iche na mbara igwe dum. Dị ka ndị ọkà mmụta mbara igwe si kwuo, Ịfefe na Titan ga-adị mfe karịa n'ụwa, ekele maka ike ndọda ya na oke, ikuku ikuku dị ala, ihe abụọ dị mkpa maka ụgbọ elu.
- N'agbata orbit nke Mars na Jupita, e nwere eriri na-agbatị ma ọ dịkarịa ala nde kilomita 500, bụ ebe asteroids na-ekesa nke ukwuu. A na-eme atụmatụ na e nwere opekata mpe ihe dị ka 960.000 ụdị ihe a na-agbagharị na eriri asteroid. Nke usoro mbara igwe.
Enwere m olileanya na site na ozi a ị nwere ike ịmụtakwu banyere ọchịchọ ịmata nke usoro mbara igwe na nsonaazụ nke ihe ọganihu sayensị na-egosi.